Mart je mesec kada brojimo divljač
Preduslovi za uspešno prebrojavanje su između ostalih: povoljne vremenske prilike (bez padavina, magle, jakih vetrova i sl.), dobra ishrana, mir u lovištu (bez uznemiravanja od strane pešaka, planinara, sakupljača drveta, skijaša, lovaca i pasa lutalica i sl.). Pored toga, naročito je važno da organizator brojanja-glavni planer brojanja poznaje odlično prilike u lovištu, biologiju (naročito ponašanje) divljači koja se broji i da raspolaže dovoljnim brojem ljudi. Pre početka brojanja (dan ranije) svaki organizator brojanja na lovištu i delovima lovišta mora da upozna način organizacije brojanja.
Brojanje srneće divljači
Da bi se brojanje obavilo uspešno potrebno je poznavati opšte stanje populacije srneće divljači, koje se svake godine kroz brojanje proverava i pouzdano utvrđuje. Vrema brojanja je određeno zakonskim propisima i ono se obavlja, kao i za ostale vrste divljači, u martu mesecu, na kraju lovne godine i posle zimskih gubitaka. Pošto je stvarno brojno stanje srneće divljači teško utvrditi, lovni stručnjaci i lovci uopšte treba da brojno stanje srneće divljači utvrđuju tokom cele godine i u svakoj prilici. Prilikom svakog osmatranja obavezno treba evidentirati – upisivati šta je i gde viđeno od srneće divljači. Lovci treba da evidentiraju srneću divljač tokom lovne sezone, u vreme lova i u vreme osmatranja, Tada će se dobiti najbolji podaci o trofejnoj strukturi i starosti srnjaka. Kada se zimi srneća divljač sakuplja u krda, najbolje se mogu evidentirati ukupna brojna stanja u lovištima. U toku zime, najbolje se upoznaje srneća divljač, tj. ona krda koja dolaze na hranilište. Takođe, u ovom periodu se može utvrditi i starost srnjaka prema vremenu odbacivanja rogova i stepenu izgradnje novih parogova.
Gubici srneće divljači usled iscrpljenosti za vreme teških zimskih prilika i eventualnih parazitskih oboljenja su najveći u proleće prilikom prelaska na prvu zelenu pašu. Za vreme prvih sunčanih dana, srneća divljač izlazi na šumske čistine i proplanke, proseke, njive i livade na kojima počinje da ozelenjava trava i usevi. To je najpovoljnije vreme da se utvrdi i brojno i zdravstveno stanje u populaciji. Prilikom brojanja, srneće divljači (na kraju lovne godine) organizacija brojanja treba da bude podešena na sledeći način.
Celo lovište se podeli na pogodne manje delove, tako da brojači u grupama od po dva lovca pokriju svaki deo lovišta. Ustanovljava se struktura krda prema po-lu i starosti, starost je naročito po-trebno ustanoviti za srnjake. Svi ovi podaci se evidentiraju u formulare pri-premljene za brojanje.
U formulare treba upisati podatke prema sledećim grupama: lanad prema polu, srne i dvizice (mlade srnice sta-re oko 21 mesec) i srnjake razvrstati u tri kategorije svrstane u rubrike (mla-di do 2 godine, dozrevajući 3-5 godine i zreliji od 5 godina).
Ukupan broj lanadi je potrebno utvrditi zato da bi se na osnovu ovog broja, uvećanog za zimski odstrel, utvrdio realni prirast po jednoj srni. Pol lanadi je potrebno utvrditi zato što će ženska lanad biti mlade srne u letnjoj populaciji, a muška – srnjaci godišnjaci.
U vreme brojanja lanad još ima zimsku dlaku pa se polovi razlikuju po izlasku mokraćnih puteva. Kod ženske lanadi ispod repa, na beloj „keceljici“ javljaju se žute mrlje na dlaci.
Razvrstavanje srna po starosti u vreme brojanja nije toliko bitno, a osim toga za pouzdano utvrđivanje njihove starosti potrebna je stručnost i veliko iskustvo. Međutim, važno je da se srnjaci prilikom brojanja i evidentiranja razvrstaju prema starosnoj klasi. Starost srnjaka utvrđuje se na osnovu telesne građe, držanja tela, obojenosti i vremena menjanja dlake, odbacivanju basta sa rogova i sl.
Radi utvrđivanja brojnog stanja matičnog fonda, potrebna je dobra saradnja sa susednim lovištima, što omo-gućava da se upozna divljač na graniii lovišta, i da se zna kojim procentom će se ući u planiranje (misli se na gra-ničnu divljač).
Brojanje sitne divljači
Korisnik lovišta je dužan da napravi godišnji plan gazdovanja lovištem (usklađen sa lovnom osnovom), za period od 1. aprila tekuće godine do 31. marta naredne godine.
Pre toga, korisnik lovišta je dužan da utvrdi stanje populacije divljači po vrstama i po strukturi (polna, starosna i trofejna), odnosno mora da izvrši brojanje divljači.
Brojanje divljači se obavlja u proleće, krajem februara i u martu, odnosno po prestanku zime, a pre pojave vegetacije -dok je vidljivost i preglednost terena dobra.
Prilikom brojanja u proleće utvrđuje se matični fond divljači, polna i starosna struktura.
Matični fondovi divljači su osnova za sva dalja planiranja.
Pre brojanja divljači potrebno je izvršiti odgovarajuće pripreme, odno-sno izabrati površine koje najbolje reprezentuju (predstavljaju) celo lovište. Treba izabrati najmanje tri različite površine: najveće gustine srednje gustine i najmanje gustine.
Brojanje treba da obuhvati što veću površinu lovišta, i veći broj različitih reprezentativnih površina (deset i više) radi dobijanja realne brojnosti divljači.
O utvrđenom vremenskom periodu brojanja divljači treba blagovremeno obavestiti nadležnog lovnog inspektora.
Brojno stanje divljači utvrđuje se brojanjem na oglednim (primernim) površinama (pruge, kvadrati ili krugovi), kojima se obuhvata najmanje 10% površine staništa, odnosno lovno-produktivnih površina, totalnim brojanjem ili procenom, zavisno od pojedinih vrsta divljači
– na lovno-produktivnoj površini staništa pojedinih vrsta divljači utvrde se mesta za postavljanje pruga, tako da se obuhvate delovi staništa sa najmanjom, srednjom, i najboljom gustinom pojedinih vrsta divljači;
– širina primerne površine – pruge, obično iznosi 200 m, a zavisno od uslova moguće je odstu panje do 100 m, odnosno do 300m;
– dužina primerne površine – pruge, obično iznosi do 4 000 t sa mogućim odstupanjima naniže, s tim da ne bude manja od 1 000 t. Površina pruga u jednom lovištu treba da obuhvata najmanje 10 % lovno-produktivne površine za pojedine vrste divljači;
– odabrane primerne površine se ucrtavaju u mapu lovišta razmere1 : 50 000, a zatim na pogodan način, obeležavaju na terenu, najmanje tri dana pre brojanja. Ako su primerne površine celishodno odabrane, onda imaju stalni karakter;
– brojači se raspoređuju duž početne linije primerne pruge na rastojanju 20 – 30 t jedan od drugog. Zatim se ravnomerno kreću, dižu divljač i broje i beleže svu divljač koja se podigne sa njihove desne strane (ili sa leve strane, zavisno od dogovora pre početka brojanja), te o zabeleženoj divljači obaveštavaju svoje susede sa desne (ili leve) strane da bi se izbeglo duplo brojanje;
– ako na lovno-produktivnoj, a time i na primernoj površini, normalno egzistira više vrsta divljači (na primer zec, fazan, poljska jarebica i druge vrste), mogu se brojati istovremeno;
– ako je divljač raspoređena po celom lovištu ravnomerno, pa i uz različite gustine populacije, onda se površina lovišta poistovećuje sa lovno-produktivnom površinom za pojedine vrste divljači;
– divljač se broji na svim primernim površinama istovremeno, a po potrebi i u saradnji sa susednim lovištima;
– svaki brojač unosi podatke u navedeni obrazac.
Brojači se postavljaju na liniju brojanja na rastojanju od 100 -150 m, tako da vide jedan drugog. Do linije brojanja oni ne idu kroz površinu na kojoj će se brojati i raspoređuju se bez galame. Nakon toga, raspoređuju se pogoniči na liniju pogona, na rastojanju 20 – 30 m. Sa strane „flanke“ raspoređuju se po 3 – 4 lovca, među kojima je rukovodilac brojanja vo dolaze brojači i postavljaju se na liniju brojanja na rastojanju od 100 -150 m, tako da vide jedan drugog. Do linije brojanja oni ne idu kroz površinu na kojoj će se brojati i raspoređuju se bez galame. Nakon toga, raspoređuju se pogoniči na liniju pogona , na rastojanju 20 – 30 m. Sa strane „flanke“ raspoređuju se po 3 – 4 lovca, među kojima je rukovodilac brojanja .
Pogon se lagano kreće i podiže zečeve i poljske jarebice. Divljač broje i pogoniči i brojači, i to samo sa svoje leve ili desne strane, već po dogovoru. Na kraju brojanja na jednoj površini, kad pogoniči dođu na liniju brojanja, rukovodilac brojanja upisuje iskaze svakog brojača i pogoniča o izbrojanim zečevima i poljskim jare-bicama. U lovištu gde se izvodi kružni lov na sitnu divljač, primerna površina može biti oblika kruga. Broji se divljač koja izađe iz kruga.
Gustina populacije zeca i poljske jarebice se dobija kada se prvo za svaku površinu preračuna broj jedinki na 100 ha, a zatim se izračunava prosečna gustina za celo lovište kao aritmetička sredina. Ukupna brojnost se dobija množenjem prosečne gustine sa lovno–produktivnom površinom izraženom u kvadratnim kilometrima (100 ha).Po završetku se radi konačni obračun I utvrđuje gustina populacije I brojnost divljači.
Prof.dr Zoran Ristić
