Plodnost zeca, kao i ostalih vrsta sitnih sisara sa brzom smenom generacija, vrlo je velika. Ona je rezultat brzog dosezanja polne zrelosti (već u prvoj godini života), kao i velikog učešća odraslih jedinki u razmnožavanju, kratkog perioda i velike učestalosti graviditeta, relativno velikog broja mladih u okotu, te dugog perioda razmnožavanja tokom godine.
U našim krajevima period razmnožavanja traje skoro devet meseci. Parenje počinje već u januaru (ponekad već i u decembru), a poslednji okoti mogu se javiti u septembru.
Broj legata i broj fetusa kod zečica
Istraživanjima na Bisernom ostrvu prof.Valentinčića (S.Valentinčić, 1955.) utvrđen je idealni prirast i broj legala za 1954. i 1955. godinu. Na osnovu ovih istraživanja nađeno je da se u prošeku zečica koti pet puta, što znači da ima pet legala.
Prvo leglo se pojavljuje između 8 i 25. marta sa epicentrom od 18 do 20 marta. To znači da glavno parenje (teranje) zečica traje od 25.januara do 11. februara sa epicentrom oko 5. februara. Ovo su podaci za 1954. godinu. Za 1955. godinu kočenje je počelo masovnije od 1. do 20, marta sa epicentrom od 10. do 15. marta. Glavno parenje (teranje) zečica počelo je oko 17. januara i trajalo do 5. februara sa epicentrom od 27. januara do 1. februara.
Za prvo leglo prošek mladunaca po ženki za dve posmatrane godine utvrđen je na 1,23 mladunca po ženki.
Drugo leglo je za 1954. godinu uvrđeno da je bilo između 25.aprila i 5. maja, što znači da je drugo parenje zečica bilo između 15. i 25. marta. Prosecan broj mladunaca u drugom leglu bio je za dve posmatrane godine 2,9 mladunaca godišnje po ženki (zečici).
Treće leglo kotilo se za 1954. godine između 5. i 23. juna sa epicentrom oko 15. juna, a treće parenje (teranje) zečica bilo je između 23. aprila i 15. maja (sa epicentrom oko 5. maja).
Za 1955. godinu treće kočenje bilo je krajem maja, a treće parenje (teranje) zečica bilo oko 20. aprila. Prosecan broj mladih u trećem leglu za dve godine bio je 2,75 mladunaca po zečici.
Četvrto leglo se kotilo od kraja jula do 10. avgusta sa epicentrom oko 5. avgusta, odnosno da je četvrto parenje (teranje) zečica bilo između 20. i 30. juna sa epicentrom oko 23 juna.
Prosecan broj mladunaca po zečici u četvrtom leglu je 1,20 zečića
U petom leglu, kočenje je bilo između 5. i 20. septembra (sa epicentrom oko 12. septembra), a parenje (teranje) zečica između 25. jula i 10. avgusta, sa epicentrom oko 1. avgusta.
Na osnovu istraživanja S.Valentinčić 1955. godine utvrđeno je da se većina zečica okoti u prvom leglu od 10. do 20. marta, u drugom leglu od 25 do 30 aprila, u trećem leglu od 1. do 15. juna, u četvrtom leglu od 1, do 15. avgusta i u petom leglu od 12. do 25. septembra.
Sve ovo ukazuje da su navedeni dani, odnosno period kočenja najodlučniji za opstanak okoćenih zečića (meteorološki faktori, poljski radovi, mir u lovištu, pernati i dlakavi predatori, psi i mačke lutalice idr.).
Kada se govori o pet legala, ne misli se da se svaka zečica okoti pet puta. Pri ovome se misli na celokupni zečiji fond, a ne na pojedine zečice.
Na osnovu ovih istraživanja idealni prirast za 1954. godinu utvrđen je na 10 mladunaca po zečici, a u 1955. godini utvrđen je nešto niži idealni prirast i isti je iznosio 8 zečića po zečici.
Na osnovu svega utvrđeno je daje i idealni prirast najveći u drugom i trećem leglu (prošek 2,90 i 2,75 što za ova dva legla ukupno iznosi 5,65 zečića po zečici), što je za očuvanje i prognozu realnog godišnjeg prirasta najvažnije.
Drugo i treće leglo faktički nose populaciju i ako uspeju ova dva legla onda se može očekivati dobra lovna sezona uz uslov da imamo solidan fond divljači u proleće. To takođe znači da je važno da je za ova dva legla od presudnog značaja kakvi su uslovi za opstanak zečića baš u tim danima u poslednjoj dekadi aprila i prvoj polovini juna.
Interesantan je i podatak da nije nađena ni jedna mlada zečica koja je okoćena iste godine da je bila skotna u prvoj godini života.
Odavno je zapaženo da zečice, kao i ženke nekih glodara (miševa i hrčaka) mogu da se pare i ostanu gravidne i za vreme graviditeta. Pojava estrusa (polnog žara), parenja i oplođivanja za vreme graviditeta, veoma je retka. Ovako opolođenje jajnih ćelija i razvoj plodova koji ne pripadaju istom ovulacionom periodu nazivamo superfetacijom. Prilika za superfetaciju nastaje, dakle, kada već oplođena i gravidna zečica bude parena u drugom estrusu tzv. „superestrusu“.
Pojava „superestrusa“ kod već gravidnih zečica javlja se samo nekoliko dana pre kočenja, a inplantacija oplođenog jajašceta i njegov razvoj mogućni su zahvaljujući višerogoj materici zečice. U prirodnim usiovima pojava superfetacija dosta je retka, dok u zečeva u zatočeništvu vrlo česta – čak se oko 60% zečica parilo i začelo pri kraju graviditeta.
Promene u strukturi populacija
S obzirom na sve intenzivniju ratarsku proizvodnju na velikim površinama, postavlja se pitanje u kojoj se meri menjaju životni uslovi divljači, naročito zeca kao autohtone vrste. Dosadašnjim istraživanjima nekih važnih odlika zečijih populacija i mikropopulacija u Vojvodini (plodnost, gustine, idealnog i realnog prirasta i drugog), kao i u drugim zemljama sličnih ekoloških uslova i stepena razvoja poljoprivredne proizvodnje, potvrđene su hipoteze o velikim i naglim promenama osnovnih strukturnih elemenata populacija zeca na tim prostorima. U prvom redu, radi se o smanjenju ekološke gustine i realnog prirasta, što uz neprilagođen stepen korišćenja dovodi do stalnog smanjenja brojnosti zečijih populacija. Međutim, sprovedena istraživanja takođe su pokazala da uzroci ovih pojava nisu samo u intenzifikaciji poljoprivrede, već da su mnogo kompleksniji i da obuhvataju i antropogene faktore, među kojima je lov jedan od najvažnijih. U tom cilju je, u Vojvodini, postavljen interesantan ogled.
Njegov osnovni cilj bio je praćenje kretanja brojnosti zečijih mikropopulacija na staništima sa velikim parcelama pod monokulturama, uz uobičajeni tretman u intenzivnoj ratarskoj proizvodnji, ali uz potpunu obustavu lova.
Na izabranoj oglednoj površini, koja je bila u centru velikog kompleksa zemljišta u društvenoj svojini, na površini od preko 1.000 hektara (da bi se obezbedio prečnik od tri kilometra koji, prema dosadašnjim istraživanjima, obuhvata životni areal zeca), izbrojani su zečevi potpunim brojanjem. Zatim su na nju pušteni zečevi uhvaćeni u drugim lovištima sa sličnim ekološkim uslovima (Smederevo), i to u broju kojim bi se dostigla gustina populacije 12 do 15 jedinki na 100 hektara površine.
Na oglednoj površini nije se lovilo pet godina.
Pre postavljanja ogleda, na oglednoj površini od 1.350 hektara izbrojano je 84 zeca, odnosno prosečno šest zečeva na 100 hektara.
Decembra 1979. godine puštena su na oglednu površinu 74 zeca, od čega 29 mužjaka i 45 ženki, tako da je gustina povećana na prosečno 11 zečeva na 100 hektara i značajno izmenjena polna struktura (od 1:1 na 1:1,22) u korist ženki.
Već sledećeg proleća, prosečna gustina populacije bila je 16 zečeva na 100 hektara, što predstvlja realan prirast od 45,5 odsto. Naredne, 1981. godine, gustina je povećana na prosečno 21 zeca na 100 hektara, što odgovara realnom prirastu od 31,2 odsto. U naredne dve godine (1982. i 1983.) prirast je stagnirao, što se tumači dostizanjem optimalne brojnosti, odnosno gustine u odnosu na mogućnosti staništa, zatim izravnjavanjem polne strukture zbog smene generacije, te migracijom na okolne terene, gde su se gustine populacija, i pored redovnog lova, iz godine u godinu povećavale.
U jesen 1984. godine (9. decembra), odnosno tačno pet godina nakon puštanja zečeva, na oglednoj površini organizovan je lov pogonom sa 27 lovaca. U dva kruga ukupne površine 405 hektara ulovljeno je 53, a iz kruga izašlo 72 zeca. Tako je prosečno ulovaljeno 13,2 zeca na 100 hektara, a na terenu je ostalo 18 zečeva na 100 hektara.
Od svakog ulovljenog zeca uzeto je po jedno očno sočivo radi utvrđivanja starosne strukture uzroka. U laboratoriji je kasnije utvrđeno da je procenat mladih zečeva 42 odsto, što je znatno manje nego kod uzoraka iz okolnih lovišta, sa površina na kojima je svake godine lovljeno, a isto tako i znatno manje od dugogodišnjeg prošeka graničnih mikropopulacija.
Na osnovu svega navedenog, mogu se izvesti sledeći zaključci:
– gustina zečije mikropopulacije na oglednoj površini u prve dve godine posle puštanja zečeva sa drugih terena naglo se povećala;
– u naredne tri godine gustina je stagnirala, ali na jednom nivou koji je skoro tri puta veći od gustine pre postavljanja ogleda;
– razlika između prolećne i jesenje gustine u 1984. godini, kao i rezultata probnog lova, pokazuju da je realni prirast mikropopulacije u reprodukcionom periodu bio vrlo veliki (skoro 200 odsto), što upućuje na zaključak da je ova ogledna parcela služila kao „rasadnik“ zečeva i za okolna staništa, na kojima se redovno lovilo;
– slabo učešće mladih u uzroku iz probnog lova posle pet godina potvrđuje ranija istraživanja, koja govore da prirast može biti dobar i kada je učešće mladih relativno manje ukoliko je stepen preživljavanja starijih zečeva visok. Pretpostavlja se da bi do proleća, da se nije lovilo, ova gustina bila usklađena sa vrednostima iz prethodne dve-tri godine.
Dakle, i na velikim parcelama sa intenzivnom ratarskom proizvodnjom mogu opstati populacije zeca zavidne gustine, ukoliko se lovni pritisak prilagodi smanjenom realnom prirastu. To je, uz prilagođavanje zeca pogoršanim uslovima, glavni razlog oporavka zečijih populacija u posldenjih nekoliko godina.
Z.Ristic, J. Trfunovic
